Waartoe dienen emoties eigenlijk?
Het antwoord op die vraag is heel simpel, volgens Marja Postema: gevoelens maken ons attent op onze behoeften. “Zij leveren ons de energie die we nodig hebben om onze behoeften te bevredigen. Emoties geven aan waar je plezier aan beleeft, wat je verdrietig maakt, waar je je aan ergert, waar je bang voor bent en waar je jaloers op bent, wanneer je je eenzaam voelt, wat je ontroert, waarnaar je verlangt, wat je absoluut niet wilt, wat je raakt en wat je kwetst. Door al deze gewaarwordingen leer je jezelf beter kennen en kun je beter keuzes maken in je leven. Emoties zijn krachten met een functie. Ze helpen je om met het leven om te gaan. ‘Emotie’ komt van het Latijnse werkwoord ‘emovere’, dat betekent ‘doen bewegen’. In het Engels is dit duidelijker: ‘emotion’. Dat heeft het woord ‘motion’ al in zich. Een emotie is dus de aanzet tot een beweging. Bijvoorbeeld wanneer je je grenzen moet aangeven, omdat je voelt dat je teveel aan het geven bent of de behoefte voelt om even alleen te zijn. Door grenzen aan te geven voorkom je dat je overspannen raakt of dingen doet die je niet wilt. Emoties dragen bij aan een gevoel van vitaliteit, want emoties zijn energie. Door ze toe te staan laat je de energie in je lichaam stromen. Als je emoties tegenhoudt, kost dat energie. Emoties geven relaties diepgang. Je leert elkaar goed kennen door te delen waarvan je houdt, wat je verlangens zijn, je teleurstellingen, etc. Zo ontstaan betrokkenheid en begrip. Je ontdekt waar je gevoelig voor bent en welke emotionele behoeftes je hebt. Hoe transparanter je bent in je gevoelens, des te makkelijker leert iemand je kennen en vertrouwen.”
De 15 emoties
Vanaf onze geboorte ervaren we vier basale (primaire) emoties: angst, verdriet, boosheid en vreugde. Tijdens het eerste levensjaar speelt het gevoel van vertrouwen versus wantrouwen zich af rond de bevrediging van de orale behoeften. Worden de orale behoeften in deze fase voldoende bevredigd, dan zal het kind een gevoel van basisvertrouwen ontwikkelen als deel van de persoonlijkheid. Het gevoel van vertrouwen versus wantrouwen, maar ook compassie, eenzaamheid, schaamte, schuldgevoel, jaloezie, liefde en verlegenheid spelen zich af in de relatie met anderen. Dit zijn de zogenaamde sociale emoties. Naast deze twaalf emoties bespreekt Marja in haar ABC ook nog de emoties hoop, machteloosheid en zelfvertrouwen, omdat deze voortdurend aanwezig zijn in het reilen en zeilen van ons leven.
Binnen de wetenschap zijn er verschillende opvattingen over het aantal basisemoties. Sommige wetenschappers gaan uit van acht basisemoties: liefde, angst, vreugde, woede, verdriet, verbazing, schaamte en walging. Anderen gaan uit van zes universele basisemoties, zoals de Amerikaanse psycholoog Paul Ekman: vreugde, verdriet, angst, woede, verbazing en walging. Hij gaat ervan uit dat ze universeel zijn, omdat deze emoties overal ter wereld in de gezichtsuitdrukking van de mensen wordt herkend. Daarnaast wordt er, zoals bij de geweldloze communicatie, een indeling gemaakt in vier emoties, de zogenaamde 4 B’s: blij, bedroefd, bang en boos. Deze eenvoudige indeling spreekt Marja erg aan, omdat bijna alle gevoelens tot deze vier basisemoties zijn te herleiden. Een uitzondering: liefde.
Verschillende types
Fijne gevoelens willen we allemaal wel ervaren, denk aan plezier, opwinding, spanning en verlangen. Deze gevoelens geven ons energie en zin in het leven. Vervelende gevoelens, zoals verveling, verdriet, boosheid, angst, wanhoop, schaamte, onzekerheid en machteloosheid, hebben we liever niet. Volgens Marja is dit, omdat deze emoties spanning geven en we er moeilijk mee kunnen omgaan. “Helaas”, zo vertelt ze, “laten gevoelens zich niet zo gemakkelijk negeren. We kunnen gevoelens onderdrukken, maar daarmee zijn ze nog niet weg. In mijn eerste boek beschrijf ik zeventien types in het (niet) omgaan met emoties in het algemeen. We zijn heel creatief in het vermijden of onderdrukken van emoties. Tijdens het schrijven van dit boek realiseerde ik mij dat we ook heel verschillend omgaan met al deze afzonderlijke emoties. Het was een leuke en interessante ontdekkingstocht om helder te krijgen welke types er allemaal zijn. Bij een type gaat het om gedrag dat automatisch ontstaat, waarbij je geen vrije keuze ervaart. Bij elke type ga ik in op het gedrag, de valkuil, het effect op de omgeving, mogelijke oorzaken en de uitdaging. Bij verschillende emoties komen soms dezelfde types terug. Het type van de grijze muis komt voor bij de emoties angst, liefde, verlegenheid en zelfvertrouwen. De optimist, pessimist en de hooggevoelige zijn types die ook bij verschillende emoties aan de orde komen. Dat is onvermijdelijk. Omdat het een wezenlijk deel is van iemand zijn persoonlijkheid, beïnvloedt het hoe diegene omgaat met de meeste emoties. De optimist zal in veel situaties optimistisch zijn en dat geldt ook voor de pessimist in het pessimistisch zijn. Maar het is wel interessant om te beseffen dat een basishouding van iemand dus beïnvloedt hoe diegene met bepaalde emoties omgaat.”
Per emotie heeft Marja de types gerangschikt op een lijn waarbij het zinvol omgaan met de emotie het nulpunt is. Onder het nulpunt vind je degenen die gedrag hebben ontwikkeld waarin de beschreven emotie in oplopende mate wordt vermeden. Boven het nulpunt vind je de types die de emotie in oplopende mate ervaren in hun dagelijkse leven. Deze indeling maakt duidelijk dat er aan de ene kant mensen zijn die verschillende manieren hebben om een specifieke emotie te vermijden en aan de andere kant mensen die bepaalde emoties als het ware uitvergroten en juist heel erg tentoonspreiden. Zo zal niet iedereen op dezelfde manier met angst omgaan: “De ene persoon heeft geleerd situaties die angst oproepen te vermijden en een ander wordt geregeerd door angst. De meeste vormen van typegedrag worden al jong ontwikkeld. Ouders geven aan welke emoties gewaardeerd worden en welke emoties veroordeeld worden. Daarnaast geven ze zelf een voorbeeld in het omgaan met verschillende emoties. Aangezien je als kind nog totaal afhankelijk bent van je ouders en je ervan uitgaat dat je ouders de wijsheid in pacht hebben, geloof je dat hun gedrag normaal is. Mijn indeling in types bij al deze verschillende emoties ben ik nog niet eerder tegengekomen en ik vind het zelf heel verhelderend, omdat het aangeeft hoe iemand in het leven staat.”
Deze passages zijn afkomstig uit het interview met Marja Postema in HEUS 10. Het hele interview is hier online te lezen. Als je een bestelling plaatst in de webshop krijg je de papieren HEUS meegestuurd. |
